Lansio prosiect rhyngwladol i adfer hanes cudd nofel LHDTC + a waharddwyd unwaith, The Well of Loneliness

Mae ymchwilydd o Brifysgol Metropolitan Caerdydd yn gweithio ar brosiect rhyngwladol dan arweiniad Prifysgol Caerwysg, a fydd yn canolbwyntio ar y 'nofel waharddedig enwocaf yn hanes LHDTC+', gan ddod â chenedlaethau o ddarllenwyr at ei gilydd i ddatgelu sut y cyrhaeddodd a chyffwrdd â chymaint o bobl ledled y byd.

Cafodd The Well of Loneliness, a ysgrifennwyd gan yr awdur Prydeinig Radclyffe Hall ac y cyfeirir ato'n aml fel "y Beibl Lesbiaidd", ei wahardd fel anweddus yn y DU ar ôl ei gyhoeddi ym 1928.

Nawr, yn y cyfnod cyn canmlwyddiant y gwaharddiad hwnnw, bydd tîm o arbenigwyr sy'n arwain y byd mewn diwylliant diwedd y 19eg ganrif a dechrau'r 20fed ganrif yn cynnal ymchwil newydd ac yn creu hanes llafar cyntaf derbyniad y nofel, gan gyfweld â 100 o ddarllenwyr y llyfr o wahanol gymunedau a chenedlaethau i gofnodi eu dehongliadau ohono.

Wedi'i ariannu gan grant o fwy na £1,000,000 gan Gyngor Ymchwil y Celfyddydau a'r Dyniaethau, bydd y prosiect, '100 Years of The Well of Loneliness', yn rhedeg am y pum mlynedd nesaf. Bydd yn cael ei arwain gan Brifysgol Caerwysg ynghyd â Phrifysgolion Efrog, Loughborough, a Metropolitan Caerdydd, yr Archifau Cenedlaethol, a Chanolfan Harry Ransom yn Austin, Texas.

Byddant hefyd yn gweithio gydag archifau rhyngwladol ac arbenigwyr treftadaeth i ddeall sut gallai dadleuon o gwmpas The Well of Loneliness helpu i greu gwell ymgysylltiad a mwy o ddeialog o amgylch hanesion dadleuol eraill.

Dr Elizabeth English, Uwch Ddarlithydd mewn Saesneg ym Mhrifysgol Metropolitan Caerdydd, sy'n cyd-arwain y prosiect a bydd ei hymchwil yn canolbwyntio ar hunaniaeth genedlaethol, rhywedd a rhywioldeb, gyda ffocws penodol ar arwyddocâd Cymru a hunaniaeth Gymreig.

Dywedodd Elizabeth: "Ganrif ar ôl i naratif Hall ddechrau symud, hysbysu, ysbrydoli, ac aflonyddu darllenwyr, bydd y prosiect, am y tro cyntaf, yn olrhain maint ei effaith gymdeithasol a diwylliannol dros y can mlynedd diwethaf,"

Mae The Well of Loneliness, a gyflwynwyd i'r argraffiad gan y cyhoeddwr Prydeinig Jonathan Cape, yn dilyn bywyd Stephen Gordon, 'gwrthdro rhywiol' sy'n syrthio mewn cariad â menyw arall ac yn y pen draw yn dod o hyd i hapusrwydd dros dro gyda phartner benywaidd arall tra'n gwasanaethu fel gyrrwr ambiwlans yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf.

Lansiwyd ymgyrch yn erbyn y llyfr yn fuan ar ôl ei ryddhau ym 1928, a daeth hyn i ben gyda dyfarniad llys ei fod yn anweddus. Tynnodd y dyfarniad y nofel o brint yn y DU tan 1949 ond ni wnaeth fawr ddim i'w atal rhag cael ei gyfieithu i sawl iaith a'i ddarllen ledled y byd.

"Mae 'The Well of Loneliness' Radclyffe Hall yn un o'r llyfrau mwyaf dadleuol yn hanes LHDTC +," meddai arweinydd y prosiect Jana Funke, Athro Llenyddiaeth Modern ac Astudiaethau Rhywioldeb, yn Adran Saesneg ac Ysgrifennu Creadigol Caerwysg. "Mae wedi gwasanaethu fel ffynhonnell gadarnhad am genedlaethau, gan atseinio gyda gwahanol ddarllenwyr LHDTC +, gan gynnwys unigolion traws ac anneuaidd."

Dros gyfnod y prosiect ymchwil, bydd y tîm yn archwilio sut y daeth y nofel i gael ei chyhoeddi, ei chyfieithu a'i hailddehongli yn erbyn y cefndir hwn o sensoriaeth gyfreithiol a gelyniaeth gymdeithasol. Bydd tîm y prosiect yn mynd ymlaen i edrych ar yr effaith y mae'r llyfr wedi'i chael ar wahanol gymunedau ledled y byd; ei gynrychiolaeth o ddomestig a hunaniaeth genedlaethol, gan gynnwys hunaniaethau Cymreig ac Iwerddon; a mynegiant diwylliannau LHDTC+ trwy ffasiwn a ffotograffiaeth.

Trwy wefan sy'n wynebu'r cyhoedd, ffilm fer newydd gan y gwneuthurwr ffilmiau arobryn Campbell X, a chyfres o arddangosfeydd cyhoeddus, gweithdai a digwyddiadau, bydd 100 Years of The Well of Loneliness yn gweithio i ymgysylltu, addysgu a chysylltu â chynulleidfa gyhoeddus ehangach.

Mae tîm y prosiect hefyd yn cynnwys arbenigwr treftadaeth amrywiol Victoria Iglikowski-Broad o'r Archifau Cenedlaethol. Dywedodd hi: "Mae plismona rhywedd a rhywioldeb trwy sensoriaeth, i'r gwrthwyneb, yn gadael olion archifol hanfodol i holi ac archwilio ein dealltwriaeth o sut y derbyniwyd y testun arloesol hwn. Mae ymateb y wladwriaeth i The Well of Loneliness yn tynnu sylw at yr ofnau a'r cyfleoedd a gyflwynodd y nofel."

Bydd mewnwelediadau'r prosiect ar arferion ymgysylltu â'r cyhoedd yn cael eu rhannu trwy becyn cymorth treftadaeth, a gynhyrchir ar y cyd â'r Archifau Cenedlaethol, a digwyddiad cyfnewid gwybodaeth wedi'i anelu at arbenigwyr treftadaeth, archifau ac amgueddfeydd.