Adroddiad newydd yn amlygu pryder cynyddol dros broffesiwn addysgu yng Nghymru

Mae adroddiad newydd, sy’n nodi rhai o’r materion allweddol sy’n wynebu’r proffesiwn addysgu yng Nghymru wedi’i gyhoeddi gan Brifysgol Metropolitan Caerdydd heddiw (dydd Mercher 19 Chwefror).

Dros y flwyddyn ddiwethaf, mae ymchwilwyr o Ysgol Addysg a Pholisi Cymdeithasol Met Caerdydd wedi arolygu a chyfweld â myfyrwyr israddedig, athrawon dan hyfforddiant, athrawon, arweinwyr ysgolion a chwaraewyr allweddol yn y system addysg yng Nghymru.

Amlygodd canfyddiadau’r adroddiad, ‘Proffesiwn Addysgu yn y Dyfodol i Gymru’, yr heriau y mae’r system addysg yng Nghymru yn eu hwynebu, gan gynnwys recriwtio, cadw athrawon – yn enwedig athrawon newydd gymhwyso – ac apêl gyffredinol addysgu.

Arweiniodd David Egan yr adroddiad, a dywedodd yr Athro Addysg ym Met Caerdydd: “Mae’n anochel bod annog pobl i fynd i mewn i addysgu ac aros yn y proffesiwn yn dibynnu ar atyniad y swydd. Ar y cyfan roedd y lleisiau y gwrandawsom arnynt yn negyddol am y canfyddiad a realiti addysgu.

“Buom yn siarad â phob plaid yn system addysg Cymru a hefyd yn edrych ar dystiolaeth ymchwil ryngwladol, i ystyried yr hyn y gallem ei wneud i fynd i’r afael â’r her hon.

“Er bod lefelau cyflog yn cael eu crybwyll, rhoddwyd llawer mwy o bwyslais ar lwyth gwaith gormodol, roedd ymdeimlad nad oedd cymdeithas bellach yn gwerthfawrogi athrawon a bod diffyg llwybrau gyrfa gweladwy.”

Mae’r adroddiad hefyd yn dangos sut roedd recriwtio a chadw at gyrsiau addysgu cynradd yn well na graddau recriwtio ysgolion uwchradd. Yn y flwyddyn academaidd ddiweddaraf (2023/24), nid oedd 62% o’r cyrsiau addysgu mewn ysgolion uwchradd a ariannwyd gan Lywodraeth Cymru wedi’u llenwi a, gydag ychydig eithriadau, methodd pob maes pwnc uwchradd â chyrraedd eu dyraniadau, gan gynnwys Saesneg (25% recriwtio), mathemateg (28%) y gwyddorau (27%) a Chymraeg (15%).

Aeth David ymlaen: “O ganlyniad i’r tan-recriwtio hwn, mae nifer o ysgolion yn wynebu prinder athrawon, yn enwedig ysgolion cyfrwng Cymraeg, y rhai mewn ardaloedd gwledig a’r cymunedau mwyaf difreintiedig yn economaidd-gymdeithasol. Dywedodd penaethiaid wrthym eu bod, mewn rhai achosion, wedi peidio â hysbysebu ar gyfer athrawon yn y meysydd pwnc hyn ac os ydynt yn recriwtio o gwbl, rhaid iddynt ddibynnu ar athrawon sydd â chymwysterau mewn pynciau eraill neu athrawon heb gymhwyso.”

Mae’r adroddiad yn tynnu sylw at sut mae rhai athrawon ifanc sy’n gymwys yn dewis peidio â mynd i’r proffesiwn, gan ddewis ymgymryd â gwaith achlysurol neu ddewis rolau fel athrawon cyflenwi. Athrawon ifanc eraill yn penderfynu rhoi’r gorau i ddysgu ym mlynyddoedd cynnar eu gyrfa.

Roedd llwyth gwaith gormodol a’r effaith ar les athrawon hefyd yn ffactorau pwysig ar gyfer cadw pobl yn wael. Mae’r adroddiad yn nodi sut roedd athrawon yn fwy tebygol o aros yn y proffesiwn os oeddent yn teimlo eu bod yn cael eu cefnogi’n gynnar yn eu gyrfaoedd, wedi cael cyfleoedd i ddatblygu eu gwybodaeth broffesiynol neu gynnig trefniadau gweithio hyblyg iddynt.

“Ar hyn o bryd, mae’r sefyllfa o ran recriwtio, cadw a dilyniant athrawon yng Nghymru yn ddifrifol ac mae’n debyg ei fod yn gwaethygu. Bydd yn anodd iawn i addysg wneud cynnydd ac i Lywodraeth Cymru gyflawni ei Cenhadaeth Genedlaethol – a oedd ar fin codi safonau a dyheadau ar gyfer pob dysgwr – oni bai bod modd gwrthdroi’r tueddiadau hyn,” ychwanegodd David.

Gyda chyllid wedi’i ddarparu gan Lywodraeth Cymru, bu ymchwilwyr o Met Caerdydd yn gweithio gyda 19 awdurdod lleol ar draws system addysg Cymru i gasglu data a amlygwyd yn yr adroddiad. Bydd y canfyddiadau nawr yn cael eu defnyddio i nodi’r hyn y gellir ei wneud i fynd i’r afael â’r heriau i wella recriwtio, cadw a dilyniant athrawon yng Nghymru.

Dros y flwyddyn ddiwethaf mae Prifysgol Metropolitan Caerdydd wedi siarad â phob plaid yn system addysg Cymru ac wedi edrych ar dystiolaeth ymchwil ryngwladol, i ystyried beth y gallem ei wneud i fynd i’r afael â’r her hon.

Lansiwyd adroddiad ‘Proffesiwn Addysgu yn y Dyfodol i Gymru’ yn swyddogol mewn digwyddiad ym Met Caerdydd ar 19 Chwefror gyda’r Athro Mick Waters, Cyfarwyddwr y Cwricwlwm yn yr Awdurdod Cymwysterau a Chwricwlwm gynt, yn bresennol.

Yn ystod y digwyddiad, cafodd y mynychwyr gyfle i glywed gan siaradwyr gwadd ac ymuno â siaradwyr panel arbenigol ar yr heriau sy’n wynebu’r proffesiwn addysgu yng Nghymru.

Gellir darllen yr adroddiad llawn, ‘Proffesiwn Addysgu yn y Dyfodol i Gymru’ yma.